Koszty stałe i zmienne – klasyfikacja kosztów w działalności gospodarczej

Co to są koszty zmienne?

Koszty zmienne to koszty, które zmieniają się wraz ze zmianą wielkości wolumenu produkcji lub usług świadczonych przez przedsiębiorstwo. Im większy jest wolumen działalności firmy, tym większe generuje się koszty zmienne – wpływ mają na to np. zwiększone zapotrzebowanie na surowce, większa ilość zużytej energii, nadliczbowe godziny pracy czy wykorzystanie zasobów ludzkich innych niż tylko pracownicy związani stosunkiem pracy.

Koszty zmienne mogą dotyczyć decyzji krótkoterminowych, mogą bowiem wynikać z jednorazowego zlecenia czy podjęcia się realizacji danego projektu. Koszty te będą generowane w trakcie ich realizacji, natomiast po jej zakończeniu ich naliczanie ustanie.

Podkategorie kosztów zmiennych

Koszty zmienne dzielą się na poszczególne podkategorie ze względu na sposób przyrostu kosztów.

• Koszty proporcjonalne – przyrost kosztów zmiennych jest proporcjonalny do zwiększenia wolumenu działalności, np. koszty wynagrodzenia przy pracy na akord.
• Koszty progresywne – wraz ze wzrostem wolumenu następuje wzrost kosztów zmiennych, np. wynagrodzenie za nadliczbowe godziny pracy.
• Koszty degresywne – maleją wraz ze wzrostem wolumenu, np. niższa cena materiałów niezbędnych do produkcji przy zamówieniu większej ilości.
• Koszty regresywne – jednostkowy koszt działalności maleje, najczęściej są to koszty ogrzewania, które maleją przy większej liczbie obecnych w pomieszczeniu osób.

Czy koszty zmienne mogą wynieść zero?

Taka sytuacja jest w teorii możliwa. Może zdarzyć się bowiem tak, że np. firma produkcyjna z powodu braku zamówień w danym miesiącu nie wyprodukuje żadnych elementów lub np. agencja eventowa nie zrealizuje żadnych wydarzeń. Wówczas przedsiębiorstwo nie będzie odnotowywać kosztów realizacji projektów i zleceń, dlatego też wyniosą one zero. Wówczas w miesięczne koszty wpiszą się jedynie koszty stałe.

Co to są koszty stałe?

Koszty stałe różnią się od kosztów zmiennych tym, że ich wysokość nie zależy od wolumenu działalności przedsiębiorstwa – jego zmniejszenie lub zwiększenie nie wpłynie na wielkość kosztów stałych. Nie oznacza to, że koszty stałe nie ulegają zmianie. Mogą się one różnić, jednak wpływ na nie mają warunki ekonomiczne, a nie wolumen produkcji czy świadczenia usług. Na zmianę kosztów stałych mogą wpłynąć np. wzrost podstawowego wynagrodzenia pracowników czy wymiana urządzeń na energooszczędne, wskutek czego koszty energii będą niższe, pomimo utrzymywania stałej wielkości produkcji czy usług.

Do kosztów stałych, oprócz wspomnianego podstawowego wynagrodzenia, możemy zaliczyć m.in.:

• koszty ubezpieczenia sprzętu czy nieruchomości;
• odpisy amortyzacyjne;
• czynsz za najem.

Klasyfikacja kosztów stałych

W kosztach stałych możemy wyróżnić koszty bezwzględnie stałe oraz koszty skokowe stałe.

• Koszty bezwzględnie stałe – nie podlegają absolutnie żadnym zmianom w wyniku zmiany wielkości wolumenu działalności.
• Koszty skokowo stałe – mogą utrzymywać się na stałym poziomie do czasu osiągnięcia pewnego pułapu działalności. Mogą zmienić się np. wskutek konieczności dobudowy nowej linii produkcyjnej, powiększenia hali magazynowej czy konieczności zatrudnienia kolejnych pracowników. Wówczas koszty te staną się większe, jednak od tego momentu nie będą już rosnąć.

Koszty stałe i zmienne a księgowość

Rozróżnianie kosztów na stałe i zmienne jest obowiązkiem firm, które muszą lub chcą prowadzić księgowość pełną, czyli księgi rachunkowe. W przypadku księgowości uproszczonej, czyli podatkowej księgi przychodów i rozchodów lub ewidencji przychodów, konieczne jest jedynie zamieszczenie kosztów w odpowiedniej rubryce:

• zakup towarów handlowych i materiałów podstawowych;
• koszty uboczne zakupu;
• wynagrodzenie w gotówce i w naturze;
• pozostałe wydatki.

Wydatki, które nie stanowią kosztu uzyskania przychodu, nie podlegają wpisowi do księgi.